کلیسای آکدامار ( کلیسای صلیب مقدس Akdamar Church ) در جزیره آکدامار در دریاچه وان و در محدوده منطقه گواش در استان وان واقع شده است. دریاچه وان که در منطقه آناتولی شرقی واقع شده است، بزرگترین دریاچه ترکیه است. جزیره آکدامار که با نام‌های آغتامار، اختامار و اهتامار نیز شناخته می‌شود، دومین جزیره بزرگ از چهار جزیره دریاچه وان است. مساحت آن حدود 700000 متر مربع است و در فاصله 3 کیلومتری از خط ساحلی قرار دارد. در سفر به شهر وان از کلیسای آکدامار دیدن نمایید .
تاریخچه کلیسای آکدامار
کلیسای آکدامار وان ترکیه بین سالهای 915 تا 921 بعد از میلاد توسط معمار اسقف مانوئل، زیر نظر پادشاه ارمنی که به‌عنوان یک دست نشانده در زمان عباسیان سلطنت می‌کرد، ساخته شد. اولین اطلاعات در مورد ساخت کلیسا در قرن دهم توسط توماس آردزرونی، ارائه شده است. تاریخ ساخت را نیز کتیبه روی نمای غربی کلیسا و متون نوشته شده در اواخر قرن 18 و اوایل قرن 19 تأیید می کند.
معماری کلیسای آکدامار
کلیسای آکدامار دارای پلانی شبدر مانند چهار لبه و صلیبی است. ابعاد داخلی آن 14.80 متر در 11.5 متر است و گنبد آن به 20.40 متر از سطح زمین می رسد. قسمت مرکزی گنبدی با سقف مخروطی شکل مربعی شکل است و چهار طاقچه با گنبدهای نیمه‌گنبدی احاطه شده است . چهار طاقچه اضافی با پلان نیم دایره در هر گوشه، برای گسترش تالار اصلی گنبدی مرکزی است. طاقچه های انتهای شرقی به یک حجره مستطیل شکل کوچک در هر طرف منتهی می شود. طاقچه های اطراف تالار اصلی به شکل دیوارهای چند ضلعی در نمای بیرونی منعکس شده است.
ساختار دیوار کلیسا از سنگ های برش مستطیلی بر روی پایه ای دو طبقه ساخته شده است. برای کاهش وزن دیوارها، در لایه های بالایی از سنگ های کوچک تری نسبت به سنگ های زیر استفاده شده است. به عنوان یک اقدام حفاظتی در برابر زلزله های رایج در منطقه، سنگ هایی با اندازه های مختلف در امتداد یک ردیف استفاده می شد که پیوند بهتری را تضمین می کرد. این تکنیک در آثار ارمنی رایج است. علاوه بر این ظاهر رنگارنگ به دلیل سایه های مختلف سنگ های توفا از یکنواختی در نماها جلوگیری می کند.
نقش برجسته‌های کلیسا
تزئینات برجسته سنگی کلیسای آکدامار در میان آثار هنری شناخته شده قرون وسطی جایگاه فوق العاده ای دارد. نقش برجسته‌های ساختمان را در نوارهای مختلف و در ارتفاعات مختلف احاطه کرده‌اند، گاهی اوقات به‌عنوان مجسمه از دیوارها بیرون می‌آیند، و در مواقع دیگر به‌عنوان حاشیه‌هایی ظاهر می‌شوند که معماری را تقویت می‌کنند. آنها طیف گسترده ای از موضوعات را ارائه می دهند، از موضوعات مذهبی برگرفته از کتاب مقدس و عهد عتیق و همچنین صحنه های زمینی مانند زندگی در قصر، شکار چهره های زندگی روزمره، اشکال گل و هندسی و انواع حیوانات.
تصویر قابل توجهی در نمای غربی، شاه گاگیک را نشان می دهد که مدلی از کلیسا را به حضرت عیسی مسیح تقدیم می کند. خلیفه عباسی مقتدر در وسط نما شرقی، در نقش برجسته تاک انگور، به صورت چهار زانو نشسته، تاج بر سر تصویر شده است. یونس پرتاب شده به دریا، مریم با نوزاد عیسی، اخراج آدم و حوا از بهشت، نبرد داوود با جالوت، سامسون کشتن یک فلسطینی، سه مرد جوان یهودی و دانیال در لانه شیرها از دیگر صحنه های تصویری برجسته از نمای کلیسا هستند.
فضای داخلی کلیسای آکدامار با نقاشی های دیواری تزئین شده بود که در هنر ارمنی کمیاب است. نقاشی های دیواری داستان آفرینش و صحنه هایی از زندگی مسیح را به تصویر می کشد. بیشتر نقاشی های دیواری هنوز قابل تشخیص هستند و برخی از آنها به خوبی حفظ شده اند، اما در برخی قسمت ها به شدت آسیب دیده اند. نقاشی های دیواری به خوبی حفظ شده ممکن است در تاریخ بعدی نقاشی شده باشند.
از تاریخ ساخت کلیسای آکدامار ، چندین ساختمان به کلیسا اضافه شده و بنا چندین بار تعمیر شده است. بر اساس کتیبه ای که در نمای جنوبی قرار دارد، در دوره کاتولیکوس استفانوس سوم (1272-1296) گنبد و اتاق های گوشه شرقی بنا تعمیر شده است. همچنین، کلیسای سنت استفانوس به عنوان یک سازه مستقل در ضلع جنوب شرقی کلیسا ساخته شده است. در دوره کاتولیکوس زکریاس اول (1296-1336)، کلیسای مقدس سرجیوس در مجاورت گوشه شمال شرقی کلیسا ساخته شد. با این حال، تاریخ ساخت گلدسته (گاویت) در کنار نمای غربی این نمازخانه مشخص نیست.
در طول تاریخ پر فراز و نشیب کاتولیکوس، مرکز کلیسا همراه با مقامات سیاسی به مکان های مختلف منتقل شد. هنگامی که اردسرونی ها و باگراتونی ها برای تسلط و مشروعیت سیاسی به رقابت پرداختند، کاتولیکوس ارمنی در سال 927 از دوین به آغتامار و در سال 947 به ارغینه نقل مکان کرد.
تاج خود را تحت فشار حملات ترکان سلجوقی به بیزانس سپرد و با خاندان سلطنتی خود در کاپادوکیه اسکان یافت. در سال 1116، کاتولیکوس آکدامار توسط اسقف اعظم داویت به عنوان اسقف مستقل کلیسای حواری ارمنی تأسیس شد و تقریباً هشت قرن تا سال 1895 وجود خود را حفظ کرد. این کلیسا در طول جنگ جهانی اول متروکه شد.
در سالهای 2005-2006، دولت ترکیه یک پروژه بازسازی را برای حفظ هویت تاریخی کلیسای آکدامار انجام داد. در سال 2007، این کلیسا به عنوان موزه یادبود به روی بازدیدکنندگان باز شد. در سال 2010، دولت تصمیم گرفت کلیسا را برای مراسم مذهبی یک بار در سال باز کند.