شهر همدان، گرچه مطمئناً یک بنیاد قدیمی است اما اسناد مربوط به هزاره اول قبل از میلاد را دارد. هواشناسی همدان نیز از مساعد بودن هوای همدان در طول تاریخ هزار ساله برای زندگی خبر می دهد. این شهر نامهای زیادی داشته است: احتمالاً این نام بوده استبیت دایوکی آشوری ها، هانگمتانا یا آگباتانا، به مادها، و اکباتانا به یونانیان برمی گردد. یکی از پایتخت های مادها، در زمان کوروش دوم (کبیر ؛ درگذشت 529 پیش از میلاد ) و بعدها حاکمان هخامنشی، محل کاخ تابستانی سلطنتی بود. کمی در شرق این شهر موالی (Musalla) قرار دارد.
تپه ای طبیعی که بقایای آن شامل بقایای اکباتانای باستانی است. شهر مدرن تا حدی بر روی این تپه ساخته شده است. این شهر در کتاب مقدس ذکر شده است (عزرا 6: 1-3)، و سنت ارتباط یهودیان با این شهر وجود دارد. قلمداد آرامگاه استر واقع وجود دارد در این واقعیت وجود دارد که از ملکه استShushandukt یا سوزان، همسر پادشاه ساسانی یزدگرد یکم (درگذشت 420 م ) و مادر بهرام پنجم، شکارچی بزرگ است. او به ایجاد مستعمره یهودیان در شهر کمک کرد و خود نیز از پیرو یهود بود. مقبره او و قبر معروف مردخای، عموی استر، هر دو محل زیارت هستند.
این شهر در سال 641 یا 642 توسط اعراب تصرف شد و برای چند قرن مرکز استان باقی ماند. در این دوره شهر محل زندگی برخی از اندیشمندان و هنرمندان بزرگ دوره اسلامی بود. در اوایل قرن دهم، ابو تمام، شاعر و گلچین، آمایش خود را در آنجا سرود. حمدانی نویسنده برجسته یک نسل بعد در آنجا متولد شد. شاعر بزرگ فارسی زبان بابا شهیر، مقبره او در شهر واقع شده است.
پزشک و فیلسوف ابن سینادر سال 1037 در این شهر درگذشت. فهرست اشخاص متصل به همدان در نسلهای بعدی ادامه یافت. در نیمه دوم قرن دوازدهم، سلاطین ترک سلجوقی آن را به عنوان پایتخت خود قرار دادند و به همین ترتیب 50 سال باقی ماند. زیرا هوای همدان برای زندگی اشرافی بسیار مناسب بود و این نکته را هواشناسی همدان تایید می کند. در این دوره، بنای گنبد علویان، مقبره ای با گچ کاری زیبا، قدمت دارد.
حدود 1220 همدان توسط مغولان ویران شد. در سال 1386 توسط آن اخراج شدتیمور (تمرلان)، یک فاتح ترک، و ساکنانش کشتار کردند. تا حدودی در قرن 17 بازسازی شد و متعاقباً اغلب بین خانه های حاکم ایران و عثمانی تغییر یافت. در دوران معاصر موقعیت استراتژیک آن باعث احیا شد. این شهر در جریان جنگ ایران و عراق (1980-1988) آسیب دید.
توسعه مدرن در این شهر اندک است. در تابستان آب و هوای مطبوع این شهر را به یک تفرجگاه تبدیل می کند، اما زمستان ها طولانی و شدید است. سد اکباتان (سد شاهنوز سابق) آب شهر را تأمین می کند و هوای همدان را تعدیل می نماید. غلات و میوه ها به وفور رشد می کنند و این شهر یک مرکز تجاری مهم در بزرگراه اصلی تهران-بغداد است. در تجارت فرش ایران، فرش همدان در رتبه دوم فرش ها پس از کرمان قرار دارد.
هواشناسی همدان
استان همدان در منطقه ای معتدل کوهستانی در شرق زاگرس قرار دارد. دشت های وسیع شمال و شمال شرق استان تحت تأثیر بادهای شدید قرار گرفته است که تقریباً در طول سال دوام می آورد. جریانات هوایی مختلف این منطقه عبارتند از: بادهای شمالی و شمال غربی فصل های بهار و زمستان که معمولاً مرطوب بوده و بارندگی را به همراه دارد. جریانهای هوایی غرب-شرق که در پاییز می وزند و بادهای محلی که به دلیل اختلاف فشار هوا بین مناطق مرتفع و جلگه ها ایجاد می شود، مانند باد کور منطقه اسد آباد.
به گزارش هواشناسی همدان این شهر در مجاورت کوه های الوند قرار دارد. بنابراین هوای همدان دارای آب و هوای خشک و مرطوب تابستانی قاره ای (طبقه بندی اقلیمی کوپن Dsa) است. در حال گذار با آب و هوای نیمه خشک سرد ( طبقه بندی آب و هوایی کوپن BSk )، با زمستان های برفی.
در واقع یکی از سردترین شهرهای ایران است که اذان همدان در آن دیرتر از سایر شهرهای شرقی ایران به گوش می رسد. دما در سردترین روزها ممکن است به زیر -30 درجه سانتیگراد (-22 درجه فارنهایت) برسد. بارش سنگین برف در زمستان شایع است و می تواند تا دو ماه ادامه یابد. در طول تابستان کوتاه، هوای همدان معتدل، دلپذیر و بیشتر آفتابی است.
ابن سینا در شهر همدان
آرامگاه ابن سینا (موزه مقبره) مربوط به شهر همدان (واقع در استان همدان) همچنین معروف به: آرامگاه ابوعلی بن سینا، مقبره ابن سینا، موزه آرامگاه ابن سینا می باشد. (حجت الحق شیخ الرئیس شرف الملک ابوعلی حسین بن عبدالله ابن سینا) فیلسوف، دانشمند و پزشک بزرگ ایران (370-428 ق) بود.
آرامگاه او در میدان بوعلی واقع شده است. به دلیل وسعت کم شهر به خوبی قابل مشاهده است و حتی از بیرون نرده های حفاظ می توان با آن عکس گرفت. وجود مقبره وی باعث شده علوم پزشکی همدان تحت تاثیر وی بهترین خدمات را ارائه دهد. همچنین رشته های پزشکی در این شهر رونق زیادی دارد.
استان همدان و بنای کنونی آن در سالهای 1946-1951 ساخته شده است و از آن زمان تاکنون سه بار تعمیر و بازسازی شده است. در مساحت 3090 متر مربع واقع شده است. مساحت زیربنایی 1،792 متر مربع است. نمای مقبره از سنگ سخت است. سه پله وسیع به ایوان منتهی می شود که در آن ده ستون سنگی وجود دارد.
هر یک از این ستونها یک قرن از زمان تولد این مرد بزرگ تا به امروز را به تصویر می کشند. درهای چوبی وسیع ایوان، باز می شوند تا فضای داخلی با دیوارها و کف پوش سنگی آن نمایان شود. ناحیه اصلی به شکل مربع است و دوازده ستون پایه ای که برج آرامگاه را پشتیبانی می کند در اینجا قرار دارد. مقبره ابن سینا بین برج و آرامگاه دوست صمیمی او “ابوسعید” قرار دارد. بر روی هر دو این گورها لوح های مرمرین و کتیبه هایی با نه خط به خط ثلث وجود دارد.
در دو طرف این بنا، دو سالن وجود دارد که یکی سالن کنفرانس و دیگری کتابخانه است. برج آرامگاه با سیمان و قطعات سنگ سخت ساخته شده است. در وسط دوازده پانل برج، یک صندوق مخروطی برنزی مکعبی یا “تفنگ فلزی” در بالا قرار دارد. در چهار طرف آن حکاکی هایی با خط ثلث وجود دارد. در سال 1949، پرتره ای از بوعلی توسط استاد ابوالحسن صدیقی، بر اساس اطلاعات بدست آمده از سوابق آن، کشیده شد. مطابق این تصویر، مجسمه بوعلی سینا با سنگ مرمر سفید مجسمه سازی شده و در میدان بوعلی استان همدان چسبانده شده است.
بنای یادبود جدید مقبره ابن سینا (بوعلی سینا)، در سال 1941 درست در محل قبلی خود ساخته شد. از نظر معماری، گنبد بنای یاد شده الهام گرفته از “گنبد قابوس” در جلگه های گرگان و “تخت جمشید” است. شاید با دیدن این بنا احساس کنید مکانی است که می توان اذان همدان را از آن شنید. بله اینجا شبیه به یک بنای اسلامی است.
در موزه اینجا آثار باستانی، بخش مردم شناسی و کتاب های ابن سینا به نمایش گذاشته شده است. علاوه بر این، نمایشگاه هایی مانند مجسمه های برنزی مربوط به هزاره اول قبل از میلاد، بطری کدو (یا غذاخوری)، سکه، مهره و مقوای نقره مربوط به دوره ساسانیان در این مقبره دیده می شود. آرامگاه گنوسی بزرگ “قزوینی” نیز در مجاورت ابن سینا قرار دارد. این شخص بزرگ تاثیر زیادی در متون آموزشی دانشگاه همدان و علوم پزشکی همدان داشته است.
گنج نامه با تله کابین دوست داشتنی در شهر همدان
کتیبه های باستانی گنج نامه مربوط به شهر همدان (واقع در استان همدان) : این کتیبه ها یادگارهایی از دوره “داریوش” و “خشایار شاه” عصر هخامنشی است. گفته شده در 5 کیلومتری استان همدان و در منطقه ای ییلاقی واقع شده است. هوای همدان در این منطقه بسیار سردتر از شهر اصلی می باشد.
در غرب این شهر در انتهای «دره عباس آباد» و بر روی کوه سخنانی حک شده است. هر یک از این کتیبه ها به سه ستون با بیست خط و به سه زبان “پارسی”، “بابلی” و “ایلامی” تقسیم شده اند. متن پارسی در سمت چپ این دو کتیبه قرار دارد، متن بابلی در مرکز و متن ایلامی در سمت راست حکاکی ها قرار دارد. شاید بد نباشد قبل از اذان همدان به وقت غروب در این مکان باشید تا بتوانید با دید بیشتری این سنگ را بخوانید و در قسمت آبشار نا هموار آن قدم بزنید.
لوح حکاکی شده در سمت چپ مربوط به داریوش بزرگ است که در زیر آن حکاکی مربوط به دوره خشایار شاه قرار دارد. ترجمه متن در صفحه سمت راست، منسوب به خشایارشاه، است که متن آن بدین شرح می باشد:
“خدای بزرگ اهورامزدا، بزرگترین خدایان، که زمین و آسمان و مردم را آفرید؛ که خشایارشا را پادشاه کرد و پادشاهی برجسته به عنوان فرمانروای برجسته در میان فرمانروایان بیشمار؛ من شاه بزرگ خشایارشا، پادشاه پادشاهان، پادشاه سرزمین هایی با ساکنان متعدد، پادشاه این پادشاهی وسیع با سرزمین های دور، پسر داریوش پادشاه هخامنشی. “
این کتیبه نشان از نظام همدان هماهنگ شهر در دوران قبل از اسلام دارد. دانشگاه همدان مکان مناسبی برای تحقیق راجع به این کتیبه است.
آبشار گنج نامه
این آبشار یکی از مهمترین آبشارهای استان همدان است. البته این آبشار نیز تاثیر زیادی بر هوای همدان و یخبندان آن در فصل زمستان دارد. و مکانی برای ییلاق در تابستان محسوب می شود. نزدیک شهر همدان و در انتهای منطقه تفریحی دره عباس آباد می توانید به رودخانه های با سنگ های بزرگ و در انتها به یک آبشار زیبا برسید.
این آبشار از ارتفاع حدود 12 متری پایین می آید. و به رودخانه عباس آباد معروف است. میانگین خروجی آن 200 لیتر در ثانیه است. این آبشار در مجاورت کتیبه های گنج نامه و همچنین در مسیر پیست از ارتفاعات کوه های الوند قابل دسترسی است. همانطور که گفتم بهترین زمان برای بازدید از آن قبل از اذان همدان به وقت غروب است.
تپه هگمتانه
این اثر تاریخی و شهر کوچک مربوط به شهر همدان (واقع در استان همدان) است. تپه باستانی هگمتانن در ورودی شهر قرار دارد. آثار کشف شده از این تپه، یک لوح طلایی (از دوران آریامانه، پدر آرشام)، جام طلایی (مربوط به خشایار شاه، فرزندان داریوش) است که متعلق به قرن 5 قبل از میلاد است. یک شمشیر و یک جام (تقریباً در دوره هخامنشی)، و یک شیر برجسته با بال در حالت جهشی (مربوط به دوران هخامنشی) است.
این کشفیات نشان می دهد که این منطقه، یعنی تپه هگمتانه به احتمال زیاد گنجینه پادشاهان هخامنشی بوده است. در کنار اینها یک کلیسا و قبرستان مسیحی وجود دارد که برای دیدن بسیار زیباست. یک موزه با وجود مرد نمکی و کوزه های بزرگ به قد یک یا دو انسان نشان از قدمت سفالگری در این شهر دارد.
هواشناسی همدان و گزارشهای آن به خوبی می تواند اثبات می کند به دلیل رطوبت خاک و مرغوبیت آن اینجا مکان مناسبی برای سفالگری و البته زندگی بوده است. دانشگاه همدان و نظام مهندسی همدان به این تپه اهمیت ویژه ای داده تا جایی که سالانه همایش های متعددی راجع به این شهر برگزار می کنند.
باباطاهر در شهر همدان
مقبره بابا طاهر مربوط به این شهر است. در دانشگاه همدان تدریس اشعا این شاعر اهمیت ویژه ای دارد. همچنین به عنوان: مقبره بابا طاهر عریان شناخته می شود. این یادمان آرامگاه بزرگ گنوسی و شاعر اواخر قرن 4 و اوایل قرن 5 هجری است. این آرامگاه بر روی تپه ای در شمال غرب این شهر قرار دارد. این سازه در سالهای 1967-1970 ساخته شده است. این آرامگاه بر اساس یک هشت ضلعی ساخته شده است. هشت ستون برجی شکل، صفحات سنگی مقبره و پایه آن به همراه پله ها و محوطه سنگ فرش اطراف، همه از گرانیت مجسمه سازی شده است.
سازه اصلی به ابعاد 10 متر است. x10 متر و دارای ورودی به همراه بخیه های سبک می باشد. نما و کف ساختمان از سنگ است و کتیبه ها کاشی کاری شده است. در قسمت داخلی 24 قطعه سنگ مرمر چسبانده شده است که هریک دارای بیتی از اشعار این شخصیت مشهور است. نظام مهندسی همدان و دانشگاه همدان به معماری این مقبره ها اهمیت ویژه ای میدهد و تلاش می کند در مباحث آموزشی راجع به آنها نیز چیزی بیاموزد.
گنبد علویان در شهر همدان
گنبد علویان مربوط به این شهر است. این بنای چهار وجهی مقبره دو تن از اعضای خانواده علویان مربوط به دوره سلجوقی را در خود جای داده است. گنبد این سازه به طور هنرمندانه با گچ کار شده بود، اما در طول اعصاری که گذشت دیگر وجود ندارد. شاید علاوه بر زلزله ها هوای همدان به دلیل سرد و گرم بودن بیش از حد موجب از بین رفتن این بنا بوده است. مقبره ها در زیر سقف گنبددار سرداب قرار دارند و با کاشی های آبی رنگ کار شده اند.
در نمای بیرونی، سازه با تزئینات آجری با الگوی الماس تزئین شده است. بقایای یک کتیبه زیبا، همچنین در آجر برجسته، که به خط “کوفی” نوشته شده است. بر روی دیوار و ستون های بیرونی مشاهده می شود. ورودی این مقبره نیز قابل توجه است. شنیدن صدای اذان همدان از این گنبد هنوز هم امکان پذیر است.
بازار سنتی استان همدان
به عنوان: بازار همدان، بازار قدیم یا همدان شناخته می شود به طور کلی بازار همدان (بازار سنتی همدان) مربوط به دوره قاجار است. و در محدوده خیابان بابا طاهر، اکباتان و شهدا قرار دارد. به دلیل وسعت اندک شهر فاصله زیادی با علوم پزشکی همدان و نظام مهندسی همدان نیز ندارد.
این بازار شامل 30 ردیف یا بخش از مغازه ها است که هر یک “ردیف” مربوط به یک حرفه یا تجارت خاص است. به عنوان مثال قنادی ها، قصاب ها، قاشق غذاخوری ها، قلع سازها، صحافی کتاب، کفش سازان و فروشندگان کالاهای دست دوم وجود دارند.
این کوچه ها هیچ سقفی ندارند، بجز خیابان منتهی به مسجد جامع که صدای اذان همدان در آن طنین انداز می شود و به وقت نماز بازار دیدنی تر می شود. این بازار از حدود 24 طاقچه تشکیل شده است که اهمیت آن را در روزگاران گذشته نشان می دهد.
کوچه ها یا “ردیف” های مختلف در بازار همدان عبارتند از: طلافروشان، قفسه ساز، قصابی، شیرینی پزی، صحافی کتاب و ظروف شیشه ای، قلع ساز، کفش سازان، طناب سازان، از جمله دیگران به نام با نامهای فلسطین، حسین خانی، حاج فضل الله، گلشن، کارخانه های دباغی و غیره علاوه بر کوچه مسجد جامع وجود دارند.
صنایع دستی و سوغات شهر همدان
مهمترین صنایع دستی استان ظروف سفالی و سرامیک است و مکانی به نام ‘لالجین’ (30 کیلومتری شمال این شهر) به خاطر این صنایع دستی معروف است. علاوه بر ظروف سفالی و سرامیک، موارد زیر وجود دارد – فرش و بافت “گلیم” (یا فرش درشت همان گبه)، لباس (عمدتا برای عشایر)، “جاجیم” (یا مواد پشمی بافته شده)، چرم، “گیوه” (یک پاپوش محلی)، گوشت های شیرین و شربت انگور.
شاید سفال این شهر به دلیل طح و نقش خاص و فوق العاده و خاک مرغوب آن شهرت دارد. به هر حال حیف است به این شهر سفر کنید و از این کالا خریداری نکنید. اگر علاقمند به آموزش این هنرها هستید، برخی از رشته ها در دانشگاه همدان به سفالگری و بافت گبه و جاجیم اختصاص دارد.
نتیجه گیری
این شهر که در سفرآس 24 معرفی شد، مهد تاریخ ایران است و یکی از توصیه شده ترین مکان ها برای سفر می باشد. به دلیل گزارش های هواشناسی همدان از هوای همدان می توان عنوان کرد این شهر بهشت ایران برای سفر در تابستان است. شهر غارهای پر آبی مانند علیصدر و سایر غارها، شهر رودخانه ها و چشمه ها و آبشارها که برای کمپ عالی است. علاوه بر این آثار تاریخی ارزشمند آن به همراه مقبره افراد برجسته جهان غیر قابل انکار است. همچنین شهرت دانشگاه همدان در حوزه نظام مهندسی همدان و علوم پزشکی همدان برای جامعه دانشجو و تحصیل کرده نیز بسیار اهیمت دارد.