آرامگاه شیخ احمد جامی، یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی و فرهنگی ایران در استان خراسان رضوی است. این آرامگاه محل دفن شیخ احمد جامی، شاعر و عارف بزرگ قرن ششم هجری است و در شهر تربت جام واقع شده است.
آرامگاه شیخ احمد جامی مجموعه‌ای از بناهای تاریخی است که در طی قرون نهم تا دوازدهم هجری ساخته شده‌اند. این بناها شامل گنبدخانه اصلی، ایوان، دو گنبدخانه کوچکتر، شبستان، حیاط کوچک، مسجد نو، گنبدخانه و بقایای مدرسه فیروزشاهی می‌شوند.
گنبدخانه اصلی که در مرکز مجموعه قرار دارد، بزرگترین و مهم‌ترین بنای آرامگاه است. این گنبدخانه دارای گنبدی دوازده ضلعی است که از آجر و کاشی ساخته شده است. ایوان شمالی گنبدخانه نیز از تزئینات فراوانی برخوردار است.
دو گنبدخانه کوچکتر آرامگاه، به نام‌های «گنبد سفید» و «مسجد کرمانی» در غرب و شرق ایوان قرار گرفته‌اند. مسجد کرمانی دارای گنبدی چهار ضلعی است که از آجر ساخته شده است. شبستان شرقی گنبدخانه اصلی نیز دارای گنبدی دوازده ضلعی است.
در غرب گنبدخانه اصلی، حیاط کوچکی به نام «سراچه» قرار دارد. در جنوب مجموعه نیز، مسجد نو ساخته شده است. در ضلع غربی حیاط مقبره، یک گنبدخانه و بقایای مدرسه فیروزشاهی باقی مانده است.
آرامگاه شیخ احمد جامی یکی از جاذبه‌های گردشگری مهم استان خراسان رضوی است. این بنا در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۷۴ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
در ادامه به برخی از ویژگی‌های مهم آرامگاه شیخ احمد جامی اشاره می‌شود:
موقعیت مکانی: آرامگاه شیخ احمد جامی در شهر تربت جام، در استان خراسان رضوی واقع شده است. این شهر در مسیر جاده مشهد به هرات قرار دارد.
تاریخ ساخت: آرامگاه شیخ احمد جامی در طی قرون نهم تا دوازدهم هجری ساخته شده است.
معماری: آرامگاه شیخ احمد جامی مجموعه‌ای از بناهای تاریخی است که از سبک‌های مختلف معماری اسلامی بهره می‌برند. گنبدخانه اصلی دارای گنبدی دوازده ضلعی است که از آجر و کاشی ساخته شده است. ایوان شمالی گنبدخانه نیز از تزئینات فراوانی برخوردار است.
اهمیت: آرامگاه شیخ احمد جامی یکی از مهم‌ترین بناهای تاریخی و فرهنگی ایران است. این بنا مدفن شیخ احمد جامی، شاعر و عارف بزرگ قرن ششم هجری است و از نظر تاریخی، فرهنگی و مذهبی دارای اهمیت فراوانی است.
نگاهی به ارامگاه شیخ احمد جامی
آرامگاه شیخ احمد جامی، یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری استان خراسان رضوی، مجموعه‌ای تاریخی متشکل از بخش‌های مختلف است. این مجموعه شامل مقبره شیخ احمد، ایوان، گنبدخانه، مسجد کرمانی، گنبد سفید، مسجد عتیق، مدرسه امیر جلال‌الدین فیروزشاهی و مسجد جامع نو است.
ورودی مجموعه آرامگاه شیخ احمد جامی در قسمت شرقی آن قرار دارد. این ورودی باشکوه و چشم‌نواز است و توجه هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند.
در چوبی قدیمی این مجموعه با کتیبه‌های کوفی تزئین شده بود که متأسفانه به دلیل محو شدن، بیشتر قسمت‌ها قابل خواندن نیست. با این حال، ظاهر آن نشان از قدمت بالای این اثر دارد.
به‌طورکلی ورودی مجموعه آرامگاه شیخ احمد جامی، از قسمت‌های قدیمی این مجموعه محسوب می‌شود و مربوط به قرن هشتم هجری قمری است. بخش ورودی که از خشت ساخته شده است، در ابتدا هیچ‌گونه تزئیناتی را شامل نمی‌شد.
گنبدخانه ارامگاه شیخ احمد جامی
گنبدخانه آرامگاه شیخ احمد جامی، مهم‌ترین و بزرگترین بنای مجموعه است. این بنا در قلب مجموعه قرار دارد و چهار نمای خارجی آن توسط بناهای اطراف پوشیده شده است.
داخل گنبدخانه، دیوارها تا حد کتیبه و هشت‌بخشی گنبد بالا می‌روند. هشت‌ضلعی زیر گنبد از چهار سه‌کنج و چهار طاق‌نما ساخته شده است. سطح زیر گنبد نیز با یک کاربندی پوشانده شده است.
گنبدخانه آرامگاه شیخ احمد جامی، بنایی باشکوه و باشکوه است که از معماری ایرانی-اسلامی برخوردار است. این بنا یادآور مقبره سلطان سنجر در مرو (قرن ۱۲ میلادی) و بقایای آرامگاه تیموری مجاور مسجد هرات است.
مسجد زیرزمینی تربت جام
مسجد زیرزمینی تربت جام، آخرین بنای مجموعه معماری مزار شیخ احمد جامی است. این مسجد تاریخی در مجاورت فضای ورودی و جنب آب‌انبار قرار دارد.
مسجد زیرزمینی شامل دو قسمت زمستانی و تابستانی است. بخش زمستانی مسجد، پایین‌تر از سطح معابر و گذرگاه‌ها قرار دارد و ساختار آن، هویت و اصالت بنا را به بازدیدکنندگان نشان می‌دهد.
بخش زمستانی مسجد، با طاق‌های هلالی و گنبدی شکل تزئین شده است. در این بخش، محراب و منبر مسجد نیز قرار دارد.
بخش تابستانی مسجد، در سطحی بالاتر از بخش زمستانی قرار دارد و دارای گنبدی بزرگ و زیبا است. این بخش، در تابستان برای برگزاری مراسم مذهبی و عبادی استفاده می‌شود.
مسجد زیرزمینی تربت جام، یکی از آثار تاریخی ارزشمند این شهر است که با معماری منحصربه‌فرد خود، توجه بازدیدکنندگان را به خود جلب می‌کند.
محوطه مجموعه تاریخی شیخ احمد جام
در محوطه مجموعه تاریخی شیخ احمد جام، تعدادی سنگ قبر عمودی دیده می‌شود که روی آنها اطلاعات مختلفی از جمله نام، نام خانوادگی، تاریخ تولد و وفات متوفی، آیات قرآن و نقشهای اسلیمی حک شده است. ارتفاع سنگ‌ها متفاوت است و رنگ آنها سفید، خاکستری یا سیاه است. محل دفن متوفی هم‌سطح با خاک است.
به نظر می‌رسد که ارتفاع سنگ مزار و ظرافت تزئینات آن با مقام و مرتبه شخص مدفون ارتباط مستقیم دارد. به عبارت دیگر، هرچه مقام شخص مدفون بالاتر باشد، سنگ مزار او نیز بلندتر و تزئینات آن نیز ظریف‌تر و زیباتر است.
این گورستان متعلق به اهل تسنن است و سنگ‌های قبر آن با تزئینات اسلیمی و آیات قرآنی تزئین شده‌اند.
گنبد فیروزشاهی
گنبد فیروزشاهی، یکی از بناهای تاریخی و ارزشمند شهر تربت جام است. این بنا، در ضلع غربی مجموعه آرامگاه شیخ احمد جامی قرار دارد و از جمله آثار شاخص معماری ایرانی-اسلامی محسوب می‌شود.
گنبد فیروزشاهی، دارای نقشهای چلیپایی است و به شکل چهار ایوانی ساخته شده است. در چهار گوشه بنا، ایوان‌هایی قرار دارد که با طاق‌های جناغی مزین شده‌اند. در مرکز بنا، گنبدی قرار دارد که از سه قسمت تشکیل شده است.
بخش اول گنبد، هشت ضلعی است و با کاشی‌های آبی و فیروزه‌ای تزئین شده است. بخش دوم گنبد، دایره‌ای شکل است و با کاشی‌های معرق تزئین شده است. بخش سوم گنبد، مخروطی شکل است و با کاشی‌های طلایی تزئین شده است.
در ضلع غربی گنبد فیروزشاهی، گنبدخانه‌ای قرار دارد که به شکل چهارطاقی ساخته شده است. در چهار گوشه گنبدخانه، شاه‌نشین‌هایی قرار دارد که با کاشی‌های معرق تزئین شده‌اند. در مرکز گنبدخانه، محراب قرار دارد که با کاشی‌های معرق و مقرنس‌کاری تزئین شده است.
گنبد فیروزشاهی، یکی از نمونه‌های برجسته معماری ایرانی-اسلامی در دوره ایلخانی است. این بنا، از نظر تزئینات کاشی‌کاری، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
مسجد جامع نو
مسجد جامع نو در قسمت غربی مجموعه آرامگاه شیخ احمد جامی واقع شده است. این مسجد از دو بخش اصلی تشکیل شده است: گنبد مقصوره و رواق‌ها و شبستان‌های اطراف آن.
گنبد مقصوره، تنها بخش قدیمی مسجد است که در سال ۸۴۶ هجری قمری توسط جلال‌الدین فیروزشاه ساخته شده است. این گنبد، دارای طرحی هشت‌ضلعی است و با کاشی‌های آبی و فیروزه‌ای تزئین شده است.
رواق‌ها و شبستان‌های اطراف گنبد مقصوره، نسبتاً جدید هستند و در دوره‌های مختلف ساخته شده‌اند. رواق شرقی مسجد، با مسجد عتیق پیوند خورده است که برای این کار، بخشی از مسجد عتیق و احتمالاً بناهای مغولی شمال مجموعه تخریب شده‌اند.
دیواره‌های تکیه حیاط مسجد، طاق‌های رواق‌ها و شبستان‌های طرفین گنبد و مقصوره و تزیینات زیر گنبد نیز نسبتاً جدید هستند. به نظر می‌رسد که گنبد مقصوره تنها بخش اصلی مسجد جامع نو باشد و سایر بخش‌های آن در دوره‌های مختلف به آن اضافه شده‌اند.
شرایط بازدید آرامگاه شیخ احمد جامی
آرامگاه شیخ احمد جامی یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری شهر تربت جام در استان خراسان رضوی است. این آرامگاه مدفن شیخ احمد جامی، شاعر و عارف بزرگ قرن ششم هجری است.بازدید از آرامگاه شیخ احمد جامی در ۱۴۰۲ رایگان است. بازدیدکنندگان می‌توانند در هر ساعتی از شبانه‌روز از این مجموعه دیدن کنند.
با این حال، در حال حاضر (سال ۱۴۰۲) قسمت‌هایی از مجموعه تاریخی شیخ احمد جامی فاقد امکان بازدید هستند. این قسمت‌ها شامل مدرسه فیروزشاهی و بقایای گنبدخانه‌ای است که در ضلع غربی حیاط مقبره قرار دارد.
برای گشت‌وگذار کامل در مجموعه تاریخی شیخ احمد جامی به حدود یک تا دو ساعت زمان نیاز است. بازدیدکنندگان می‌توانند در این مدت از گنبدخانه اصلی، ایوان، دو گنبدخانه کوچکتر، شبستان، حیاط کوچک و مسجد نو دیدن کنند.
نکات مهم برای بازدید از آرامگاه شیخ احمد جامی
بهتر است برای بازدید از این مجموعه از کفش‌های راحت استفاده کنید.
در صورت بازدید از مجموعه در فصل گرم، حتماً کلاه و عینک آفتابی به همراه داشته باشید.
بیوگرافی شیخ احمد جامی
شیخ احمد جامی، یکی از بزرگترین شاعران، عرفا و موسیقی‌دانان ایرانی در قرن پنجم و ششم هجری قمری بود. وی در سال ۴۴۰ هجری قمری در روستای نامق از توابع شهرستان کوهسرخ به دنیا آمد.
شیخ احمد جامی از همان دوران کودکی، استعداد و نبوغ خود را در زمینه‌های مختلف نشان داد. وی در سن ۲۲ سالگی، دچار تحولات روحی شد و به عرفان روی آورد. در همان دوران، از مردم کناره‌گیری کرد و ۱۸ سال در ارتفاعات کوهستانی بزد و نامق عزلت اختیار نمود.
در این دوران، شیخ احمد جامی به مطالعه و تحقیق در زمینه‌های مختلف پرداخت. وی همچنین به خدمت حضرت خضر رسید و از محضر ایشان بهره‌مند شد.
شیخ احمد جامی در سن ۴۰ سالگی، به نگارش رساله‌ها، تعلیمات و اشعار عرفانی پرداخت. وی همچنین به ارشاد و راهنمایی مردم پرداخت و شاگردان بسیاری را تربیت کرد.
شیخ احمد جامی در طول عمر خود، به مناطق مختلفی سفر کرد و با افراد بسیاری آشنا شد. وی در میان مردم شهرت زیادی پیدا کرد و به عنوان یکی از بزرگترین عارفان و شاعران ایرانی شناخته شد.
شیخ احمد جامی، شاعر و عارف بزرگ قرن ششم هجری، در سن ۳۲ سالگی از مردم و معاشرت با آنها فاصله گرفت و ۱۸ سال در ارتفاعات نامق و کوهستان بزد، گوشه عزلت اختیار کرد و به مطالعه قرآن، تفاسیر و تحقیق در حال عرفا مشغول شد. در این دوران، شیخ احمد جامی به سیر و سلوک عرفانی پرداخت و به مقامات بالایی دست یافت. او در این دوران به خدمت حضرت خضر (ع) مشرف شد و از او بهره‌های فراوان برد.مذهب شیخ احمد جامی، برخلاف ادعای برخی از نویسندگان، سنت است. او در آثار خود به آموزه‌های اسلامی و قرآنی پایبند بود و همواره بر اهمیت پیروی از شریعت تأکید می‌کرد.
شیخ احمد جامی در سن ۴۰ سالگی به تعلیم، ارشاد، گفتار و نگارش رساله و کتاب مشغول شد. او در سفرهایی که به نقاط گوناگون داشت، در میان طبقات مختلف مردم از جمله برخی حکمرانان و زمامداران سیاسی، قدرت و نفوذ به دست آورد. شیخ احمد جامی دارای القابی همچون شیخ‌الاسلام، قطب الاوتاد، شیخ ابونصر احمد ژنده پیل، پیر جام و شیخ جام است. او به دلیل مقامات بالای عرفانی و کراماتی که داشت، مورد احترام بسیاری از مردم بود.
در ادامه به برخی از کرامات شیخ احمد جامی اشاره می‌شود:
- پیشگویی در رابطه با آینده و حوادث پیش‌رو
- شفا بخشیدن برخی از بیماران
- درمان افراد فلج
- شفای افراد نابینا و دیوانگان
- تصرف بر عالم ماده و قوانین طبیعت
کرامات شیخ احمد جامی، از جمله دلایلی است که باعث شهرت و محبوبیت او در میان مردم شد.
تاریخچه آرامگاه شاعر و عارف بزرگ شیخ احمد جامی
شیخ احمد جامی، شاعر و عارف بزرگ قرن ششم هجری، در سن ۹۶ سالگی درگذشت. طبق وصیت او، پیکرش را در کنار خانقاهش در دروازه معدآباد به خاک سپردند.
نفوذ خاندان شیخ در دوره آل کرت
آل کرت، یکی از سلسله‌های ترک‌تبار بودند که در قرن هفتم و هشتم هجری بر خراسان و ماوراءالنهر حکومت می‌کردند. این سلسله از خاندان شیخ احمد جامی حمایت می‌کردند و در توسعه تربت جام نقش مهمی داشتند.
در این دوره، چندین بنای مهم در تربت جام ساخته شد، از جمله:
- گنبدخانه اصلی آرامگاه شیخ احمد جامی
- ایوان شمالی گنبدخانه
- مسجد کرمانی
- نفوذ خاندان شیخ در دوره تیموری
تیموریان، یکی از سلسله‌های ترک‌تبار بودند که در قرن هشتم و نهم هجری بر ایران و آسیای مرکزی حکومت می‌کردند. این سلسله نیز از خاندان شیخ احمد جامی حمایت می‌کردند و در توسعه تربت جام نقش مهمی داشتند.
در این دوره، چندین بنای مهم دیگر در تربت جام ساخته شد، از جمله:
- شبستان شرقی گنبدخانه
- حیاط کوچک سراچه
- مسجد نو
نگاهی بر مهم ترین آثار شیخ احمد جامی
- دیوان اشعار
- مثنوی رباعیات
- نفحات الانس
- لوایح جامی
- مقامات جامی