آنچه راجع به شهر آبادان نمی دانید

شهر آبادان ؟! در این مقاله هرچند راجع به دختر آبادان نمی گوییم چون آوازه آن به اندازه کافی همه جا به گوش می خورد اما نکاتی را خواهیم گفت که بد نیست بدانید. مرکز شهرستان آبادان در استان خوزستان، واقع در جنوب غربی ایران، در 53 کیلومتری (33 مایل) خلیج فارس در نزدیکی مرز عراق و ایران است.

آب و هوا در آبادان خشک است، تابستان ها خشک و گرم است. شهرستان آبادان در جنوب غربی استان خوزستان واقع شده است و زمستانهای کوتاه و تابستانهای گرم طولانی همراه با درصد بالای رطوبت را تجربه می کند. آبادان جزیره ای دلتا است که پایین آن رو به خلیج فارس و سر آن به سمت خرم شهر است. شنیدن اذان آبادان در کنار غروب زیبای دریا برای هر مسافری زیبا و دوست داشتنی است.

 قبلاً قرار بود “جزیره خضر” نامیده شود، اما بعدها به “عبادان” معروف شد. در سال 1935 “عبادان” به “آبادان” تغییر کرد. مرکز آن شهر آبادان است که در فاصله 1000 کیلومتری از تهران قرار دارد. در اواخر قرن 13 هجری قمری، به دلیل حضور صنعت نفت آبادان توسعه و گسترش یافت. با این توسعه و گسترش و حتی پیش از آن فرودگاه آبادان افتتاح و فعال شد.

در سال 1909، کارخانه های پالایشگاه احداث شد که متأسفانه در جنگ تحمیلی بین ایران و عراق خسارت زیادی دید. پس از آن به تدریج وضعیت قبلی خود را بازیابی می کند. این پالایشگاه یکی از مکانهای جذاب شهر آبادان است و یکی از قدیمی ترین و بزرگترین پالایشگاههای جهان است. پالایشگاه آبادان واقع در نزدیکی ساحل خلیج فارس، ساخته شده توسط شرکت نفت انگلیس سال در 1912 تکمیل شد. علوم پزشکی آبادان نیز یکی از مهمترین ارگان های این منطقه است.

تور مشهد از آبادان را در سایت سفرآس 24 رزرو نمایید .

تاریخچه شهر آبادان

تصور می شود که آبادان بیشتر یک شهر بندری بزرگ توسعه یافته است. هوای آبادان نیز گرم و شرجی است و این گرما شرایط زندگی را در این شهر کمی دشوار کرده است. تحت حکومت عباسیان بود و در این دوره زمانی، منبع تجاری نمک و حصیر بافی بود. اما در قرن چهاردهم، ابن بطوطه این شهر را فقط به عنوان یک بندر کوچک در یک دشت نمک هموار توصیف کرد. از نظر سیاسی، این شهر اغلب موضوع اختلاف بین ایالت های مجاور بود.

در سال 1847، ایران آن را از ترکیه، ایالت آبادان در آن باقی مانده بود، باز پس گرفت. از قرن 17 به بعد جزیره آبادان بخشی از سرزمین های قبیله عرب کعب (بنی کعب) بود. یک بخش از این قبیله، Mohaysen ، مقر خود را در محمره (خرمشهر کنونی)، تا برکناری شیخ خزعل خان در 1924 داشت.

در قرن بیستم بود که میدان های نفتی غنی در این منطقه کشف شد. در 16 ژوئیه 1909، پس از مذاکرات مخفی با کنسول انگلیس، پرسی کاکس، با کمک آرنولد ویلسون، شیخ خزعل با یک قرارداد اجاره برای جزیره از جمله آبادان موافقت کرد. در حال حاضر صنعت نفت آبادان حتی دارای یک تیم فوتبال حرفه ای در شهر و ایران است.

جنگ ایران و عراق و تاثیر آن بر شهر آبادان

در سپتامبر 1980، آبادان در حمله ناگهانی عراق به خوزستان تقریباً تحت اشغال قرار گرفت و این آغاز جنگ ایران و عراق بود. به مدت 12 ماه آبادان تحت محاصره قرار گرفت اما هرگز توسط نیروهای عراقی تصرف نشد و در سپتامبر 1981  ایرانیان محاصره آبادان را شکستند.

بسیاری از نقاط شهر، از جمله پالایشگاه نفت که بزرگترین پالایشگاه جهان با ظرفیت 628000 بشکه در روز بود، در محاصره و بمباران به شدت آسیب دید و یا تخریب شد. پیش از جنگ، جمعیت غیرنظامی این شهر حدود 300000 نفر بود. علوم پزشکی آبادان با کمک فرودگاه آبادان در کنار پالایشگاه آبادان نیز در دوران جنگ تحمیلی یکی از فعال ترین ارگان ها و اصلی ترین آنها محسوب می شد. بیشتر کارکنان علوم پزشکی در این دوران متشکل از دختر آبادان بود که هم پای مردان جنگید.

 اما قبل از پایان آن، تقریباً همه مردم در نقاط دیگر ایران به پناهنده شده بودند. پس از جنگ، بزرگترین نگرانی مربوط به بازسازی پالایشگاه نفت آبادان بود. زیرا به دلیل آسیب دیدگی با 10 درصد ظرفیت کار می کرد. در سال 1993 پالایشگاه عملیات محدودی را آغاز کرد و بندر دوباره بازگشایی شد.

تا سال 1997، پالایشگاه به همان میزان تولید قبل از جنگ رسید. اخیراً شهر آبادان محل فعالیت های عمده کارگری بوده است زیرا کارگران پالایشگاه های نفت در شهر دست به اعتراض در عدم پرداخت دستمزد و وضعیت سیاسی کشور زده اند. علاوه بر این هوای آبادان باعث شده است جمعیت زیادی مهاجرت را ترجیح دهند. فرودگاه آبادان همه روزه شاهد جمعیت مهاجری است که یا برای کار به این شهر می آیند و یا برای وضعیت بهتر از این شهر می روند.

دومین شهر مدرن شهر آبادان

جزیره و شهر آبادان در سر خلیج فارس واقع شده است که البته فرودگاه آبادان یکی از مهمترین فرودگاههای کشور می باشد. در اواخر این قرن، جزیره آبرفتی آبادان دارای چند دهکده دهقانی و پراکندگی نخلستان ها در امتداد ساحل بود. شهری که پس از سال 1900 تحت انگیزه خارجی توسعه یافت دارای ساختاری منحصر به فرد در میان اشکال شهری ایران است. هرچند متفاوت است اما هنوز شنیدن صدای اذان آبادان در کنار دریا بسیار زیبا و سنتی است. علوم پزشکی آبادان نیز یکی از مطرح ترین و مدرن ترین علوم پزشکی های کشور بود در حال حاضر نیز ارگانی مفید و فعال است.

فعالیت های اقتصادی در شهر آبادان

 پس از کشف میدان های نفتی آزستان، شهر آبادان به عنوان مکانی مناسب برای پالایشگاه در نظر گرفته شد. در نزدیکی بندر قرار داشت و خطوط ارتباطی تا رودخانه کارون (اهواز، در رأس ناوبری، در نیمه راه مزارع مسعود سلیمان) قرار دارد. شعارالعرب می تواند کشتی هایی با ظرفیت 20000 تن را در خود جای دهد و امکان توقف دراسکله را به صورت آسان فراهم کند.

جزیره جادار بود و خاک آن آنقدر محکم بود که بتواند ساختمانهای بزرگ را بدون کارهای اساسی زیر بنایی تحمل کند. علاوه بر این، محل شهر آینده از سیل، حتی در بالاترین جزر و مد (مانند مناطقی که قسمت اعظم جزیره را در سال 1938 پوشانده بود)، ایمن بود. علوم پزشکی آبادان نیز یکی از ارگان های مفید در چرخه اقتصادی آبادان است.

 شرکت نفت انگلیس و فارس، که در سال 1909 تأسیس شده بود، در ابتدا 1 مایل مربع زمین در عبادان از شیخ ʿزعل محمحر خرید. بعداً دامنه را به 5 مایل مربع افزایش داد. این پالایشگاه که از طریق خط لوله تغذیه می شود، در سال 1912 با ظرفیت سالانه 120،000 تن افتتاح شد.

این رقم در سال 1918 به 1 میلیون تن، در سال 1930 به 5 میلیون تن، در 1939 به 10 میلیون نفر، بعد از جنگ جهانی دوم 17 میلیون و در سال 1960 به 21 میلیون تن رسید. بنابراین پالایشگاه ابادان بزرگترین پالایشگاه جهان شد. اینگونه صنعت نفت آبادان توسعه و گسترش یافت. صنعت نفت آبادان یکی از اصلی ترین مولفه های اقتصاد در این شهر است. پالایشگاه آبادان رکن اصلی به وجود آمدن این صنعت می باشد.

جمعیت در شهر آبادان

جمعیت شناسی رشد جمعیت آبادان به موازات توسعه اقتصادی آن بوده است و در زمان گسترش پالایشگاه سریع بوده است. در سال 1943 25000 کارمند پالایشگاه از کل جمعیت حدود 100000 نفر وجود داشت. تعداد پرسنل در سال 1948 به حداکثر 39000 نفر (حدود یک سوم جمعیت شهر) رسید. افزایش بهره وری این رقم را در سال 1952 به 31000 نفر (از مجموع 143000 نفر) و در 1956، هنگامی که اولین سرشماری رسمی شهر انجام شد به 27000 نفر رسید.

با توجه به اینکه رشد جمعیت در این شهر رو به کاهش است به زودی اذان آبادان و شنیدن آن از هر کوی برزن کاری دشوار خواهد بود. یکی از دلایل اصلی این کاهش جمعیت هوای آبادان است که رو به خشکی و غبار آلودی می رود.

شهر آبادان هدف مهاجرت از مناطق روستایی زاگرس غربی و کردستان بود. تنها در فلات مرکزی ایران خود تهران جاذبه بیشتری را نشان داد. در سرشماری سال 1966 جمعیت ابادان 276000 نفر و تنها 12000 کارمند پالایشگاه بودند. بنابراین در طول دهه قبل رشد، بسیار کمتر از میزان افزایش طبیعی بوده است.

بدیهی است که این شهر به عنوان مرکز مهاجرت عمل می کرد زیرا فعالیت های پالایشگاه به پایان رسید. کند شدن رشد همچنان ادامه دارد و جمعیت آن در سال 1976 به 296000 نفر رسید. صنعت نفت آبادان یکی از اصلی ترین دلایل برای رشد کارکنان در شهر آبادان می باشد.

محله های شهر آبادان

 تاریخچه شهر ابادان از در کنار هم قرار گرفتن محله های برنامه ریزی شده و محله های توسعه یافته خودجوش مشخص می شود. پالایشگاه منطقه مرکزی شهر را اشغال کرده و با فضای خالی قابل توجهی احاطه شده است (که در ابتدا برای توسعه آن اختصاص داشت اما ظاهراً اکنون برای صنایع دیگر در نظر گرفته شده است).

محله های مسکونی پرسنل پالایشگاه بر اساس طرح شبکه طراحی شده اند و جنبه مدرن دارند. دارای خیابان های آسفالته، آب خانگی و سایر امکانات رفاهی است. با توجه به سطح اشتغال و وضعیت اجتماعی جمعیت مورد نظر متفاوت است. همچنین هوای آبادان در سطح اشتغال و کیفیت زندگی مردم و پروازهای فرودگاه آبادان تاثیر زیادی دارد.

مسکن کارگران در محله های بهمن (ساخته شده در حدود 1935)، فرح آباد (1945)، بحر (1948)، جماد (1952) و پیراز (1958) یافت می شود. این گروه عمدتا در شمال شرقی، در پشت نخلستان هایی که در خط بهمن قرار دارند جمع می شوند. میانگین تراکم 70،000 ساکن در هر150 هکتار است. خانه های کوچک، اگرچه در ردیف هایی به شیوه غربی آرایه شده اند، اما در طرح شرقی هستند. یک دیوار بیرونی حیاط را در بر می گیرد و زندگی خانوادگی را از خیابان نشان می دهد. در این محله مسجدهای زیادی برای شنیدن صدای اذان آبادان وجود دارد.

محله چهارم مدیران سطح متوسط در جنوب شهر در باوارده، حدود 8000 نفر را در خود جای داده اند. مدیران سطح بالا در منطقه پارک و بریم، در شمال غرب شهر هستند و حدود 9000 نفر را در خود جای داده اند. این حومه ها دارای ظاهری اروپایی و خوش آب و هوا هستند که با ویلاهای پراکنده با سرسبزی فراوان مشخص شده است. صنعت نفت آبادان باعث شده است که اغلب محله ها بر حسب موقعیت مکانی پالایشگاه بوجود بیاید.

تراکم جمعیت با سطح اشتغال متفاوت است. در باوارده 60 نفر در هکتار و در بریم حدود 30 نفر در هکتار وجود دارد. مساحت خانه ها نیز از نظر موقعیت اجتماعی متفاوت است، از 50 تا 70 متر مربع در محل کارگران تا 100 تا 150 متر مربع در باوارده و 150 تا 190 متر مربع در بریم. به طور مشابه، اندازه ملک بین 200 تا 1000 متر مربع است.

در مناطق مسکونی هیچ شرکت تجاری وجود ندارد. چند گروه از مغازه ها در فرح اباد و بحر و حومه جنوبی بریم نیازهای روزانه را برآورده می کنند. در مناطق پرتراکم با توجه به تعداد مساجد راحتتر می توان صدای اذان آبادان را شنید. آبادان شهر شاد است با موسیقی معروف و دختر آبادان با معرفت که هم پای مردان اهل کار و تلاش است. این شهر حال و هوایی وصف ناشدنی دارد.

مراکز فرهنگی (بسیاری از باشگاه ها، برخی از سینما) فقط در بخش مدیریت یافت می شوند. در اطراف این محله های رسمی شرکت نفت انگلیس و ایران مجتمع های خودجوش خانه های سنتی بوجود آمده است. طرح کلی شبکه تا حدودی الگوی توسعه را کنترل می کند، اما خانه ها با بی نظمی کنار هم قرار می گیرند. این مناطق با امکانات کمی و تراکم زیاد (600 تا 650 نفر در هکتار) مشخص می شود. همچنین علوم پزشکی آبادان تلاش کرده است در تمام این محله ها مراکز بهداشت مناسبی با کارکنان بومی مثل دختر آبادان و پسر آبادان راه اندازی نمایند.

بازار در شهر آبادان

یک چهارم بازار (شهر عبادان) درست در جنوب پالایشگاه آبادان و منطقه پارک در نزدیکی شعاع الراب واقع است. در آنجا مغازه های کوچک با سقف کم و فضای زندگی در طبقه اول قابل رویت است. بر خلاف بازارهای سنتی گروه بندی مشخصی از نظر حرفه ای وجود ندارد. جمعیت آن حدود 40000 نفر است و این شامل حدود 1000 موسسه تجاری و کارگاه های صنایع دستی است که تقریباً نیمی از کل شهر است.

در شرق بازار، احمدآباد قرار دارد. 80 هزار نفر آن فقیر هستند، اما مسکن آن از مصالح دائمی است.  تراس های پشت بام مسطح و حیاط داخلی مرتب، خانه های سنتی اسلامی را به یاد می آورد. در شرق احمدآباد و بهمنار، محله های کرین، کوفه و ابوالحسن (با حدود 30،000 نفر جمعیت) جنبه نسبتاً تنزل یافته ای دارد. آنها تا حدی شهرهای مسکونی هستند، یا در غیر این صورت با ساختمان خام مشخص می شوند.

سرانجام، در میان نخلستان های واقع در بهمن و شعارالعرب در شمال و جنوب شهر، نوعی حومه روستایی با خانه های آجری گلی از نوع دهقانان یافت می شود. با اینکه صنعت نفت آبادان بسیار مطرح است اما در حال حاضر جمعیت وسیعی از شهر در وضع اقتصادی بدی به سر می برند.