در بسیاری از شهرهای ایران از جمله مشهد ، پایتخت استان خراسان رضوی ، نمونه های معمولی داخلی معماری در مقیاس کوچک میراث محسوب نمی شود. از افراد متوسط تا بزرگ طی دهه گذشته، مشهد هویت خود را از دست داده و به شهری مدرن تبدیل شده است.
شناسایی آن به عنوان پایتخت فرهنگ اسلامی در سال 2017 توسط ISESCO و در نتیجه به دنبال تحولات جدید و تغییر شکل باعث تخریب تعداد زیادی از منازل سنتی شد. در این بین هنوز هم خانه های قدیمی و مجللی همچون خانه امیری مشهد هنوز هم در این شهر پا برجاست. ادامه این مقاله از مجله سفری سفرآس 24 به بررسی بیشتر این خانه زیبا و تاریخی و پلان خانه امیری مشهد خواهیم پرداخت.
مشهد شهر بناهای تاریخی اسلامی
به دلیل وجود بارگاه مطهر رضوی مشهد از قدیم الایام جزو یکی از شهرهایی است که مسافران زیادی از شهر های مختلف را هر ساله به خود میدید؛ از همین رو افراد زیادی تمایل داشتند تا در جوار حرم مطهر سکونت کنند و به این شهر مهاجرت میکردند. رفته رفته این شهر به یک شهر تاریخی و مملو از جاذبه های دیدنی تبدیل شد.
[irp posts=”4582″]مشهد از قدیم دارای معماری سنتی و مخصوص به خود بوده است؛ خانه های قدیمی همچون خانه امیری مشهد به خوبی جلوه گر این موضوع هستند. در حال حاضر به دلیل گسترش شهر ها و پروژه های عمرانی مختلف بسیاری از این منازل قدیمی تخریب شده اند ولی با این حال هنوز تعدادی از آن ها مانند خانه امیری مشهد پابرجا هستند و هنر معماری سنتی ایرانی را به رخ گردشگران میکشند.
خانه امیری مشهد؛ معماری مدرنیته و سنتی در یک نگاه
خانه امیری در سال 1330 هجری قمری ساخته شد. کمی که در یکی از قدیمی ترین محله های مشهد یعنی خیابان نواب صفوی قدم میزنید خانه امیری مشهد با معماری شگفت انگیز خود توجه ها را به خود جلب میکند. این بنای زیبا برای سال های طولانی خالی از سکنه بوده و همواره سازمان میراث فرهنگی و شهرداری منطقه بر سر به دست آوردن این منطقه دارای رقایت شدیدی با یکدیگر بودند. متاسفانه طی چندین سال به دلیل اختلاف سازمان های مرتبط، تغییر مدیران بخش های مختلف و عدم راهکارهای مناسب بخشی از این بنا تخریب و دچار فرسایش شد.
به طور مثال سقف قسمت شرقی خانه امیری مشهد به خاطر همین فرسایش ها از بین رفته است. کمی که با دقت به پلان خانه امیری و معماری آن نگاه میکنید متوجه تضاد جالب این بنا خواهید شد. آمیخته شدن هنر معماری سنتی و مدرن با یکدیگر این خانه را از سایر خانه های تاریخی متمایز کرده است. فاصله خانه امیری مشهد تا حرم مطهر رضوی تنها 5 دقیقه است و میتوانید پس از رزرو تور مشهد از تبریز و زیارت سری به این بنای تاریخی و زیبا نیز بزنید.
صاحب خانه امیری مشهد کیست؟
طبق شواهد و نظر کارشناسان سال ساخت بنای خانه امیری مشهد به اوایل دوران قاجار بازمیگردد. پلان خانه امیری و معماری آن اینگونه نشان میدهد که احتمالا این خانه از زمان ساخت تا حدود 70 سال پیش استفاده ارباب رعیتی داشته است و به همین شکل از این منزل مسکونی استفاده میشد. میتوان گفت صاحب اولیه این بنا اقای محمد عطاری نژاد بود که با تغییر سبک زندگی خود نسبت به پدرش ارباب و رعیت در آن خانه از بین رفت و سبک زندگی در خانه امیری مشهد، سبکی معمولی و متداول شد؛ بنابراین بخش هایی از این خانه که خدمتکاران در آن زندگی میکردند به انباری تبدیل شد.
پس از مدتی که اقای امیری این خانه را خریداری کرد خانه امیری مشهد جان تازه ای گرفت و دوباره به حالت مسکونی درآمد. از دیگر تحولات این منزل میتوان به تبدیل شدن قسمت غربی این خانه به کارگاه قالیبافی اشاره کرد.
مدتی بعد از سکونت اقای امیری در این ملک، به دلیل فرسودگی و خطراتی که برای سکونت داشت اقای امیری از این خانه نقل مکان کرد و تا مدت ها این خانه بدون کاربری رها شد.
پس از مدتی این ملک به ی پروژه تجاری تبدیل میشود و رفته رفته مسئولان اهمیت و ارزش این بنای تاریخی زیبا را درک میکنند و نسبت به بازسازی و مرمت آن اقدام میکنند. حفاظت هایی که از این خانه میشود امروزه نشان دهنده ارزش بالا این خانه است.
جان دوباره به خانه امیری مشهد
همانطور که در سفرآس 24 اشاره کردیم برای شالیان طولانی خانه امیری مشهد خالی از سکنه بود از همین رو دچار تخریب در برخی از قسمت ها شد. اما از آنجایی که این بناهای باشکوه تاریخی نشان هنر معماری ایرانیان از قدیم است حفظ و نگهداری آن ها روز به روز اهمیت بیشتری پیدا میکند. بهترین ایده ای که برای مرمت خانه امیری میتواند مورد استفاده قرار گیرد، پیروی از مکتب بناهای میان افزا است.
با توجه به پلان خانه امیری میتوان از این بنا برای استفاده ای مختلفی همچون موزه استفاده کرد. نمونه دیگر استفاده از این پلان معماری هتل شاه عباسی است که به عنوان زیباترین هتل خاورمیانه نیز شناخته میشود. همچنین شهر برلین آلمان نیز پس ازجنگ جهانی دوم به همین روش بازیازی شده است.
اگر بخواهید با مکتب معماری میان افزا بیشتر آشنا شوید باید اینطور گفت که در این روش و پلان مرمت سازی تنها ظاهر قدیمی شاختمان قابل اهمیت است و قسمت های داخلی بنای خانه امیری مشهد دچار تغییراتی خواهد شد و به کاربری های مختلفی همچون موزه تبدیل میشود. موزه لوور پاریس ار نمونه هایی است که با این روش مرمت شده است.
از آنجایی که این یادآور هنر معماری قدیم مشهد منعلق به نهاد خصوصی است این روش مرمت ایده آل ترین و مناسب ترین روش برای بازسازی آن است.
هنر معماری دوران قاجار
چیزی که خانه امیری مشهد را از سایر خانه های قدیمی مجزا کرده است، کاشی کاری های منحصر به فرد و خیره کننده آن است که در زمان قاجار از زیبایی خاص و متفاوتی برخوردار بوده است.
[irp posts=”4639″]اختلاف سطح بنا با محیط بیرون که در پلان خانه امیری مشهد نیز به چشم میخورد یکی دیگر از مواردی است که سبب منحصر به فرد شدن این بنا شده است؛ اما این احتلاف سطح علاوه بر زیبایی ای که ایجاد کرده است سبب آن شده تا فشارهای زیادی بر دیوار های خانه وارد شود و دیوارها را در معرض تخریب قرار دهد. اگر کمی بیشتر دقت کنید متوجه قوس دیوارهای این بنای تاریخی خواهید شد.
نورگیرهای زیبایی که در خانه امیری مشهد ساخته شده است چشم هر بیننده ای را به خود خیره میکند. ساخت این نورگیرها باعث تابش نور خورشید به داخل خانه میشود که زیبایی بنا را دوچندان میکند و می توانید در تور هوایی مشهد از تبریز از آن دیدن کنید.
آدرس خانه امیری مشهد
با رفتن به یکی از قدیمی ترین محل های اطراف حرم میتوانید این بنای زیبا را مشاهده کنید. کمی در خیابان نواب صفوی مشهد پیش بروید و در کوچه نواب صفوی 9 که درست رو به روی کوچه حاج ابراهیم قرار دارد وارد شوید در محل پلاک 351 میتوانید خانه امیری مشهد را ببینید.
سخن آخر
خانه امیری مشهد یکی از قدیمی ترین منازل مسکونی به جا مانده در مشهد است که با توجه به ارزش و معماری جالب آن امروزه پلان خانه امیری حتی مورد توجه بسیاری قرار گرفته است. این منزل مسکونی قدیمی که مدت ها خالی از سکنه بوده متاسفاته به دلیل برخی از اختلافات دچار تخریب های جزئی شده است اما همچنان میتوان این بنا را پابرجا دید. برای بازدید از این شاهکار معماری دوران قاجار کافی است تا از حرم 5 دقیقه به سمت نواب صفوی پیاده روی کنید.