مدرسه عباسقلی خان مشهد یکی از معماری های شاهکار ایرانی است که از دوران صفویه به یادگار مانده است. مشهد یک شهر زیارتی و سیاحتی است که به واسطه قدمت طولانی‌ای که دارد و دوران ها، قصه ها و روزگار زیادی را به خود دیده است در گوشه گوشه‌ی آن میتوان بناهای تاریخی با معماری های خاص و منحصر به فرد را دید که در تور مشهد می توان از آن ها دیدن کنید.
مدرسه عباسقلی خان شاملو در مشهد یکی از این بناها است که مربوط به سده 11 هجری قمری بوده و توسط عباسقلی خان بیگلر بیگی ساخته شده که نامش بر سر در مدرسه خود نمایی می‌کند.
معماری مدرسه عباسقلی خان زیبا خاص و چشم نواز بوده که مربوط به دوران صفویه است و در دل هر خشت آن شاید رازها و داستان‌هایی نهفته باشد، چیزهایی که از چشم ما پنهان است و روایت‌هایی که هرگز شنیده نخواهند شد. بنای تاریخی مدرسه عباسقلی خان در تاریخ ۲۶ تیر ماه سال ۱۳۵۷ با شماره ثبت ۱۶۱۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. اگر شما هم از دوستداران فرهنگ و تاریخ هستید، برای آشنایی بیشتر با این بنای تاریخی با ما همراه باشید.
تاریخچه مدرسه عباسقلی خان مشهد
مدرسه عباسقلی خان قدمتی حدود 360 سال دارد. این بنای به جا مانده از دوران صفوی است که در زمان حکومت سلطان سلیمان صفوی در سال 1077 هجری قمری ساخته شده است. عباس قلی خان فردی اهل دانش و فضیلت بود علاقه وی به ادبیات و دانش ودانش پروری باعث شد تا دستور ساخت مدرسه ای در نزدیکی حرم را صادر کند. در طول این سال‌ها، حاصل این مدرسه نام‌هایی ماندگار بوده که از جمله آنها میتوان افرادی مانند حاج فاضل خراسانی، آیت الله میرزا حسن صالحی، آیت الله میرزا موسی سبزواری و سید اسماعیل بلخی اشاره کرد.
عباس قلی خان کیست؟
عباسقلی خان شاملو که به نام عباس قلی خان بیگلر بیگی نیز شهرت دارد یکی از حاکمان خراسان است. از آنجا که گستردگی خراسان در دوران صفویه تا هرات بوده است او را با نام حاکم هرات می‌شناسند. داستان عباسقلی خان به یک قبلیه ترک که طرفدار شاه اسماعیل صفوی بوده است، برمی‌گردد.
عباسقلی خان فردی اهل فضل و ادب و دیانت بود که مدرسه‌ها و موقوفات و کتاب اشعار وی، تاکیدی بر فضیلت بسیار ایشان است. عباسقلی خان، در سال ۱۰۵۱ قمری از طرف شاه صفی به منصب بیگلر بیگی و حاکم خراسان منصوب شد. این عنوان در طول دوران پادشاهی شاه عباس دوم و شاه سلیمان نیز برعهده عباسقلی خان بود که به مدت 34 سال به طول انجامید.
موقوفات عباسقلی خان شاملو
به غیر از مدرسه عباسقلی خان، موقوفه‌های عباسقلی خان شامل 78 رقبه است که در همگی محدوده خراسان رضوی تا هرات را در بر‌گرفته است که این موقوفه‌ها شامل چند حمام، کاروان سرا و بازار در پایین‌خیابان، قنات چهنو، زمین‌های زراعی پایین خیابان تا گل خطمی، کوچه‌باغ حسن‌خان، ولایت باخرز، ولایت بادغیس، ولایت جام، فراه و دارالسلطنه هرات است که بیش از 40 درصد آنها در کشور افغانستان کنونی قرار گرفته است.
کتاب اشعار عباسقلی خان
از عباس قلی خان هیچ تصویر و یا نقاشی ای موجود نیست و این باعث حسرت بسیاری از علاقه مندان به تاریخ وپژوهشگران شده است. تنها نسخه‌های دست نویسی حاوی اشعار عباسقلی خان برجا مانده است که انجمن تاریخ پژوهان مراغه و انتشارات منشور سمیر در سال ۱۳۹۳ آن را در قالب کتابی با نام «مجمع الاسما» منتشر کرده است. از ویژگی های بارز این کتاب معمایی بودن اشعار آن است که در خور خود قابل توجه است.
شاهکار معماری مدرسه عباسقلی خان مشهد
آنچه مدرسه عباسقلی خان را جاودانه کرده است بی شک معماری خاص و زیبایی است که دارد. به محض ورود به مدرسه نمای آجری با کاشی‌های لاجوردی خود نمایی می‌کند. ایوان‌های بزرگ و دلباز، کاشی‌کاری‌های لاجوردی و هنرمندانه، حجره‌های آجری و ساده، مقرنس‌های خیره کننده و ورودی‌های گنبدی شکل همه و همه نشان از از معماری دوران صفویه دارد.
این بنای 4 ایوانی در 2 طبقه ساخته شده است که نقشه اصلی آن به شکل مستطیل می باشد. دور تا دور ساختمان مدرسه عباسقلی خان، چهار ردیف حجره در هر طرف ایوان قرار دارد و نیز راه پله هایی در هر طرف ایوان بنا شده است. دو راه پله دیگر در ضلع غربی بنا وجود دارد که مجموعا 4 راه پله در این ساختمان وجود دارد. در حاشیه حیاط مدرسه عباسقلی خان حجره‌های ساده و نورگیری برای سکونت طلاب وجود دارد که تعداد آنها به ۱۰۴ عدد می‌رسد.
سایر ویژگی ساختمان مدرسه عباسقلی خان
- مصالح استفاده شده در مدرسه عباسقلی خان فقط آجر است و نمای آجری ان بسیار زیبا است.
- در قسمت ورودی مدرسه عباسقلی خان کتیبه‌ای با نام عباسقلی خان شاملو به دستور شاه سلیمان صفوی وجود دارد.
- در تزیینات مدرسه عباسقلی خان از کاشی کاری و مقرنس کاری های زیبا در رواق ها، حجره ها و ایوان ها استفاده شده است.
- نمای ایوان غربی طبقه اول مدرسه عباسقلی خان کاشی هفت رنگ و طبقه دوم کاشی معقلی کار شده است و در پیشانی طاق حجره ها در هر 2 طبقه کاشی هفت رنگ قرار گرفته است
- در ایوان جنوبی یا ایوان قبله مدرسه عباسقلی خان کتیبه‌ای قرار دارد که با خط ثلث و زیبا بر روی کاشی های سفید رنگ در زمینه لاجوردی آیه‌ی: (بسم الله الرحمن الرحیم شهد الله و لا اله الا هو و الملایکه اولو العلم تاو تلک الامثال نضربها الناس و ما یعقلها الا العلمون) حک شده است.
معرفی جهات مختلف مدرسه عباسقلی خان شاملو
- جهت غربی مدرسه: این ضلع در طرح توسعه حرم رضوی قرار گرفته که تبدیل به مدرس شده و در قسمت بالای آن کتابخانه قرار گرفته است.
- جهت شرقی مدرسه: این ضلع از بیرون با مغازه‌های بازار حضرتی مجاورت داردو از درون ایوان شرقی برای نمازخانه استفاده می‌شود.
- جهت شمالی مدرسه: وروردی اصلی بنا می باشد به خیابان نواب صفوی دسترسی دارد.
- جهت جنوبی مدرسه: در دیوار ایوان جنوبی و در پشت بنای مدرسه یک کارگاه سنگبری وجود دارد که از الحاقات این مدرسه به شمار می آید.
کتابخانه مدرسه عباسقلی خان
کتابخانه مدرسه عباسقلی‌خان در سال ۱۳۳۴ شمسی توسط شخصی به نام سید حسن محدث تأسیس گردید و یکسری کتاب‌های اولیه آن توسط فردی به نام سیدعلی بهشتی به این کتابخانه اهدا شد که به مرور زمان کتاب‌های دیگری با موضوعات علوم اسلامی، فقه ومعارف به آن اضافه شده است.
وضعیت کنونی مدرسه عباسقلی خان مشهد
در سال‌های اخیر مدرسه عباسقلی خان مشهد تغییر کاربری داده است و به عنوان حوزه علمیه استفاده می‌شود. که از سراسر ایران افراد زیاده برا طلبه شده مشتاق حضور در این مدرسه هستند. قابل به ذکر است که طلاب سطح مقدماتی این مدرسه از فارغ التحصیلان دانشگاه می‌باشند.
دانشجویانی که در رشته‌های دیگری به جز علوم معارف نیز تحصیل کرده‌اند بعد از اتمام تحصیلات خود می‌توانند وارد حوزه علمیه شده و مشغول به یادگیری علوم اسلامی شوند. همچنین پذیرش طلاب در سطوح عالی در مدرسه علمیه عباسقلی خان مشهد، از سال ۱۳۹۶ آغاز شده است. در حال حاضر مدیریت حوزه علمیه بر عهده حجت الاسلام و المسلمین عباس بابایی می‌باشد.
مدرسه عباسقلی خان کجاست؟
آدرس مدرسه عباسقلی خان که یکی از آثار معماری خاص و منحصر به فرد مشهد بوده است در نزدیکی حرم در حاشیه جنوبی خیابان نواب صفوی قرار دارد. این بنا هم اکنون ﺗﺤﺖ ﻧﻈﺎرت ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﯿﺮاث ﻓﺮﻫﻨﮕﯽ ﺧﺮاﺳﺎن است.
پیدا کردن ودسترسی به مدرسه عباسقلی خان در تور مشهد از تبریز کار چندان سختی نبوده چراکه تا حرم امام رضا (ع) کمتر از ۵۰۰ متر فاصله دارد و با استفاده از وسایل نقلیه عمومی چون: تاکسی، مترو و اتوبوس‌های درون شهری نیز میتوان به راحتی خود را به خیابان نواب صفوی رساند.
مکان‌های دیدنی مشهد در نزدیکی مدرسه عباسقلی خان
مشهد همانطور که در سفرآس 24 معرفی شد؛ شهری زیارتی و سیاحتی است و بسیاری از مسافرین با هدف زیارت حرم مطهر رضوی به این شهر می‌آیند. از آنجا که مدرسه عباسقلی خان شاملو در نزدیکی حرم واقع بوده است، می‌توانید بعد از بازدید از مدرسه عباسقلی خان، وقت خود را از دست ندهید و از سایر جاهای دیدنی که در نزدیکی این بنا وجود دارد دیدن فرمایید. سایر مکان‌های دیدنی و گردشگری که به مدرسه عباسقلی خان نزدیک بوده و پیاده امکان دسترسی به آن وجود دارد در ذیل با فاصله حدودی اشاره شده است:
- مسجد مجلل با فاصله ۳۰۰ متر از مدرسه عباسقلی خان
- حرم امام رضا با فاصله 500 متر از مدرسه عباسقلی خان
- بازار رضا با فاصله ۱ کیلومتر از مدرسه عباسقلی
- گنبد سبز با فاصله 2 کیلومتر از مدرسه عباسقلی
- پارک میرزا کوچک خان جنگلی با فاصله 1.5 کیلومتر از مدرسه عباسقلی
- پارک وحدت، فاصله با 1.5 کیلومتر از مدرسه عباسقلی خان
سخن آخر
ایران مهد فرهنگ و تمدن با آثار تاریخی بسیار زیبایی است که از گذشته به جا مانده است. در دل کشور، مشهد نیز یکی از شهرهایی است که شاهد حوادث و روزگاران بسیاری بوده است که از دل این حادثه‌ها و روزگاران آثاری برای نسل امروز به جا مانده است. بناهای تاریخی یکی از آثاری است که بسیاری از تاریخ دوستان و فرهنگ دوستان علاقه به بازدید از آنها دارند و شما نیز در تور مشهد از اصفهان می توانید از آن ها بازدید کنید.
مدرسه عباسقلی خان مشهد یکی از این آثار تاریخی است که با معماری خاص وزیبایی که دارد که ارزش دیدن و بازدید دارد. بنای این مدرسه زیبا پر از حرف‌های نگفته و داستان‌های نشندیده است و در دل خود، داستان یار همیشگی‌اش عباسقلی خان شاملو را جای داده است مردی که همیشه گمنام ماند و هیچ عکس و تصویری دیگر از در دسترس نیست.